دوره بارداری دوره‌ای است که در آن کیفیت، کمیت و کارایی خواب خانم باردار هم‌راستا با تغییرات و نوسانات فیزیکی، هورمونی، خلقی و عصب‌شناختی به شکل نامطلوبی تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد.
براساس شواهد و مطالعات بالینی، 3 خانم از هر 4 خانم باردار دچار درجاتی از اختلالات خواب می‌شوند. در بررسی اولیه و رویکرد تشخیصی-درمانی به اشکالات خواب در خانم‌های باردار باید به 3 مقوله شامل اینکه «اختلالات خواب از چه نوعی هستند؟ در چه دوره‌ای از بارداری اتفاق می‌افتند؟ و برای غلبه بر این مشکلات چه راهکارهایی وجود دارد؟» توجه کرد.
گاهی تشخیص واضح است ولی در بعضی مواقع لازم است، برای تایید تشخیص و ارائه درمان مناسب در این دوره، تست خواب در آزمایشگاه اختلالات خواب و ارزیابی‌های تکمیلی دیگر انجام شود.
شایع‌ترین مشکلات خواب که خانم‌های باردار در پی آن به پزشک متخصص مراجعه می‌کنند عبارتند از: بی‌خوابی، (اشکال در شروع و تداوم خواب)، بدحسی و حرکات متناوب پا حین خواب، مشکلات فیزیکی منجر به بی‌خوابی و بدخوابی ثانویه، اشکالات تنفسی حین خواب، تشدید خروپف و خستگی مفرط حین روز در پی ناکارآمد بودن خواب. با توجه به اهمیت خواب حتی‌الامکان مناسب در بارداری و تاثیر آن بر سلامت مادر و جنین آگاهی از این مشکلات و راهکارهای بهبود آنها می‌تواند در سلامت بارداری و پس از آن تعیین‌کننده باشد.
ناکارآمدی خواب و خستگی و کسالت مفرط
یکی از مشکلاتی که خانم‌های باردار از آن شکایت دارند، احساس خستگی مفرط است که معمولا از اوایل بارداری شروع می‌شود و تا هفته بیستم ادامه می‌یابد. اغلب اوقات خستگی از نوعی است که حتی با استراحت طولانی در طول روز هم برطرف نمی‌شود. از دلایل تاثیرگذار در این مورد افزایش ترشح هورمون پروژسترون است که یکی از آثار آن می‌تواند احساس نیاز به خواب و در عین حال خستگی و کسالت خانم باردار باشد. البته تغییرات فیزیولوژیک و رشد رحم و افزایش حجم مایعات بدن نیز در بروز خستگی مزمن موثرند.
برای رفع خستگی، بدن به خواب مناسب و کافی نیاز دارد اما موانع دیگری هم وجود دارد که مانع از خواب مطلوب در بارداری می‌شود تا خستگی به دنبال آن برطرف شود. این موانع شامل نوسانات خلق و اشکال در کنترل هیجانی-شناختی هستند که باعث می‌شوند چرخه معیوب تکرار شود و ساعات خواب خانم باردار حتی به کمتر از 6 ساعت در شبانه‌روز برسد.
نگرانی و هیجان‌های منفی
نگرانی و عوامل هیجانی مانند استرس‌های ناشی از بارداری، اطمینان از سلامت جنین و انتظار کشیدن برای تولد کودک می‌تواند موجی از اضطراب در فرد ایجاد کند. در مواجهه با این نوع تنش‌های عاطفی باید با رویکردهایی مثل درمان‌های رفتاری-شناختی مختص بی‌خوابی (اصطلاحا CBT-I) به رفع مشکل در خانم باردار کمک کرد تا بتواند برای رشد جنین سالم بر تنش‌ها غلبه کرده و خواب مطلوب‌تری را تجربه کند. مجموعه جلساتی که برای بهبود کیفیت خواب خانم‌های باردار برگزار می‌شود، می‌تواند تاثیر مطلوبی در بهبود کیفیت خواب داشته باشد.
تکرر ادرار
گاهی مشکلات جسمی مانند تکرر ادرار باعث بی‌خوابی ثانویه می‌شود. در این موارد خانم باردار چند بار در طول شب برای رفتن به دستشویی از رختخواب بیرون می‌آید که عاملی مهم در بدخوابی محسوب می‌شود. تکرر ادرار در 3 ماهه اول و سوم بارداری شایع است. این مشکل در 3 ماهه اول ناشی از تغییرات هورمونی و در 3 ماهه سوم ناشی از فشار رحم به مثانه است.
بدحسی‌های مربوط به پا
گرفتگی، سوزش یا مورمور شدن پاها نیز کیفیت خواب را در بارداری کاهش می‌دهد. گرفتگی پا در نیمه دوم بارداری شایع‌تر است و یکی از دلایل مهم آن کمبود آهن خون و املاحی مثل پتاسیم، کلسیم و منیزیم است. این اختلال در روز «نشانگان پاهای بیقرار» و حین خواب «نشانگان حرکات متناوب پا در خواب» نام دارد و معمولا با رعایت اصول بهداشت خواب، ارزیابی و توصیه پزشک، استفاده از مکمل آهن و کاهش مصرف کافئین بهتر می‌شود.
خروپف و اشکالات تنفسی حین خواب
افرادی که دچار مشکلات زمینه‌ای خواب مثل خرخرکردن هستند و گاهی هم وقفه تنفسی حین خواب دارند، ممکن است در بارداری دچار تشدید علائم شوند. اگر تعداد آپنه یا وقفه تنفسی و محدودیت جریان هوا زیاد شود و میزان اکسیژن شریانی خون به کمتر از 85 درصد برسد روی خونرسانی به جنین و سلامت تاثیر می‌گذارد.
احتقان بینی
افزایش حجم خون در پی اثر استروژن می‌تواند باعث احتقان بینی شود و بر مشکلات تنفسی حین خواب بیفزاید. افراد معمولا حین خواب از راه بینی نفس می‌کشند و اگر گرفتگی بینی وجود داشته باشد، فرد باید از راه دهان نفس بکشد. این موضوع می‌تواند باعث خشکی دهان و بیداری‌های مکرر هنگام خواب شود. اسپری‌های بینی و قرار دادن بالش‌های سفت و بلند به کاهش احتقان بینی کمک می‌کند.
توجه
معمولا در اولین بارداری به‌دلیل اینکه خانم‌ها با طبیعت بارداری آشنایی زیادی ندارند، بیشتر دچار اختلالات خواب می‌شوند. نتایج تحقیقات نشان داده خانم‌هایی که در بارداری اول خواب مناسبی را تجربه نمی‌کنند به احتمال بیشتری تحت عمل سزارین قرار می‌گیرند. درواقع، کم خوابیدن، استراحت اندک و کار کردن زیاد در روز با میزان شیوع عمل سزارین مرتبط است. از این رو، متخصصان زنان و زایمان بر خواب و استراحت کافی خانم باردار تاکید دارند و در صورت بروز اختلال خواب در این افراد با همکاری متخصصان حوزه اختلال خواب درمان مشکلات خواب بارداری را به‌عنوان یک اولویت تلقی می‌کنند.
